Srpska pravoslavna crkvena opština u Čurugu za vreme vlade Nj.V.Aleksandra i Kralja Srba, Hrvata i Slovenaca i arhijerstva Nj.V.Pr.G.Dr Irineja Episkopa Novosadskog-Bačkog podiže na Sv. Vaznesenjskom Hramu svome ovo zvono da danju i noću budi verne k slavenoslavlju svetoga imena božijega.
Ove reči su ispisane na čuvenom zvonu “Veliko kontra GE”, teškom 4775 kilograma, koje se, kako meštani sa ponosom kažu, čuje do pola Bačke. Prodornom i upečatljivom zvuku zvona, pored toga što je postavljanja zvona na Hramu Svetog Save bilo najveće na Balkanu, doprinosi i visina crkvenog tornja, odnosno veličina same crkve. Hram Svetog Vaznesenja Gospodnjeg u Čurugu je, naime, posle Hrama Svetog Save i Crkve Svetog Marka, treći po veličini u Srpskom Pravoslavlju.
Crkva Vaznesenja Gospodnjeg u Čurugu- virtuelna panorama; Foto: 105.rs; Da rotiraš sliku, na računaru koristi miš, a na mobilnom uređaju pokrete prstima. Za zumiranje, koristi plus i minus u levom, a za prikaz u punoj veličini simbol u desnom donjem uglu slike
Čurug, tipično bačko selo, u zapisima se pod ovim imenom prvi put pojavljuje još 1238. godine, dok arheološka ispitivanja pokazuju da su ljudi ovde živeli još u vreme neolita, a pre nekoliko godina je otkriveno i prisustvo Rimljana u IV veku. Povoljan položaj, plodna zemlja i blizina reke Tise su ga činili veoma privlačnom lokacijom, pa je tokom prvih vekova svog postojanja ovde živelo više plemena: Mađari, Bugari, Franci, Langobardi, Gepidi, Avari i Huni. Do kraja devetnaestog veka, međutim, zadržali su se samo Mađari i Sloveni.
1440. godine, Čurug je pripao despotu Đurđu Brankoviću. Pod turskom vladavinom, bio je deo Titelske nahije, a 1669. godine je ušao u sastav vojne granice, i bio baza za osamdesetak plaćenih graničara – šajkaša. Prvu seosku gostionicu, “Kod dva bela goluba”, 1809. godine je otvorio lokalni trgovac Petar Konački. Do 1825., na Tisi je sagrađeno devet vodenica. 1843. godine, neko je u Mađarskoj kupio i splavom u selo dopremio vetrenjaču, koja postoji i danas, doduše bez krila, ali sa potpuno očuvanim mehanizmom i mlinskim kamenom. Električna rasveta je u selo uvedena 1914. godine, a između dva svetska rata, u selu su radila dva mlina, ciglana, mlekara i dve zemljoradničke zadruge.
Prva pravoslavna crkva u Čurugu je sagrađena 1742. godine, od materijala lako dostupnog lokalnom življu – blata, vrbovog pruća i pletera. Broj stanovnika i pravoslavnih vernika je vremenom rastao, pa se ubrzo pojavila potreba za većim hramom. Odluka da se nova crkva sagradi, doneta je 1773. godine. Crkva od čvrstog materijala je sagrađena godinu dana kasnije, osveštao je tadašnji episkop bački Arsenije (Radivojević) na Spasovdan, a uništili su je Mađari tokom mađarske bune 1849. godine.
Srušena crkva se nalazila nepunih trideset metara od obale Tise, u takozvanom Starom Čurugu. Zbog nestabilnog zemljišta, meštani su, po povratku u selo posle bune, procenili da je bolje da se uništena crkva ne obnavlja, nego da se umesto nje sagradi novi hram, u samom centru sela. Opština, međutim, nije imala sredstava za gradnju, ali vernici su prikupili dobrovoljne priloge, pa je u septembru 1856. godine održana licitacija, na kojoj je najpovoljnija ponuda iznosila tadašnjih 44.247 forinti i 57 krajcara. Temelji su iskopani godinu dana kasnije, dok je crkva stavljena pod krov i osvećena u novembru 1861. godine, a tronosana od strane tadašnjeg episkopa bačkog Platona (Atanackovića) na praznik kome je hram i posvećen – Sveto Vaznesenje Gospodnje 1862. godine. Dve godine kasnije, ikonostas od belog mermera je projektovao Mihailo Valtrović, osnivač Srpskog arehološkog društva i pokretar prvog stručnog časopisa Starinar, a oslikao Đorđe Krstić, pored Paje Jovanovića i Uroša Predića, najznačajniji srpski realista. Zapisi sačuvani iz tog vremena pokazuju da je dogradnja dva spoljašnja tornja, visine 32 metra, započeta 1858. godine, i da je njihova vrednost bila tadašnjih 7052 forinti i 36 krajcara. Podizanjem dodatnih tornjeva, pored postojećeg od 55 metara, Čuružani su želieli da pokažu svoj prosperitet.
Čuruška Crkva Vaznesenja Gospodnjeg je nadaleko poznata i po svojim zvonima. Pored čuvenog “Kontra Ge”, sa 4775 kilograma težine drugog najvećeg na Balkanu, tu su i srednje staro “Veliko C” teško 1733, “E zvono” teško 1030, i staro zvono As, teško 446 kilograma. Da zvuk ovih zvona drži u savršenoj harmoniji, svojevremeno je bio zadužen čuveni kompozitor Isidor Bajić.
Crkva ima uobičajeni oblik, sa polukružnom oltarskom apsidom na istoku, i pročeljem sa tri tornja na zapadu. Konzervatorski radovi na crkvi su izvedeni u dva navrata, 1960. i 1972. godine. 1990., proglašena je nepokretnim kulturnim dobrom od izuzetnog značaja.
Podcast verziju ovog sadržaja poslušaj ovde:
Pogledaj interaktivnu mapu koja prikazuje crkve koje smo obišli i fotografisali za virtuelnu multimedijalnu turu Najlepše crkve Vojvodine:
