U Srbiji se penzija ne dodeljuje nasumično niti po nekoj fiksnoj formuli koja je ista za sve. Naprotiv, sistem je prilično složen i zasniva se na više faktora koji se sabiraju, upoređuju i množe – a svaki od njih direktno utiče na visinu vaše buduće penzije. obračun penzije
Penzijski staž, lični koeficijent i opšti bod – osnova svega
Da biste razumeli kako se formira iznos penzije, morate znati da se sve vrti oko tri osnovna elementa: dužine penzijskog staža, vašeg ličnog koeficijenta i tzv. opšteg boda. Penzijski staž predstavlja ukupan broj godina u kojima ste redovno bili osigurani. Lični koeficijent prikazuje koliko su vaše zarade bile iznad ili ispod prosečnih plata u Srbiji tokom svake godine rada. Konačno, opšti bod je vrednost koju država periodično određuje, i ona služi kao „konvertor“ koji vaše poene pretvara u dinare.
Kako se penzija tačno računa
Formula koju koristi Republički fond za penzijsko i invalidsko osiguranje (PIO) glasi:
Penzija = Lični koeficijent × Penzijski staž × Opšti bod.
Na primer, ako neko ima koeficijent 1,2, 40 godina staža i ako je opšti bod trenutno 1.000 dinara, mesečna penzija bi bila 48.000 dinara. Međutim, važno je znati da lični koeficijent ima svoje granice – maksimalno se može obračunati do vrednosti 3,8. Čak i ako ste svake godine zarađivali znatno iznad proseka, iznos koji se uzima za obračun ima svoj plafon.
Kako proveriti da li su doprinosi zaista uplaćeni
Bez redovne uplate doprinosa od strane poslodavca, vaši meseci rada mogu ostati „nevidljivi“ za PIO fond. Najpouzdaniji način provere je putem elektronske platforme PIO fonda, gde se, uz registraciju, možete ulogovati i videti sve godine koje su vam priznate i visinu zarade po godinama. Alternativno, možete posetiti najbližu filijalu i tražiti izvod. Platne liste koje dobijate svakog meseca takođe treba redovno proveravati, ako iznos za penzijsko osiguranje nedostaje ili je sumnjivo nizak, odmah se obratite poslodavcu. Više o tome saznajte ovde: Kako proveriti doprinose za penzijsko i invalidsko osiguranje.
Šta sve utiče na visinu penzije žena
Kada je reč o ženama, postoje određeni benefiti koji se priznaju kroz dodatni staž – na primer, za svako dete se može dobiti određeni broj meseci dodatnog staža. Takođe, ženama koje imaju 45 i više godina staža se obračunava pun iznos, bez obzira na starosnu granicu, što može značajno povećati penziju.
Da li se isplati otići u prevremenu penziju
Odlazak u penziju pre zakonom propisanog doba, u teoriji deluje primamljivo, ali u praksi donosi smanjenje. Za svaki mesec ranijeg odlaska penzija se umanjuje za 0,34%, s tim da maksimalno umanjenje ne može preći 20,4%. Dakle, ako odete u penziju 5 godina ranije, očekujte znatno niži iznos mesečne penzije do kraja života.
Kako se obračunava invalidska penzija
Kod invalidske penzije, računa se ne samo postojeći staž, već se uzima u obzir i tzv. dopunjeni staž, kao da biste nastavili da radite do kraja zakonom predviđenog radnog veka. Ako je invalidnost nastala zbog povrede na radu ili profesionalne bolesti, zakon predviđa da se koristi maksimalnih 40 godina staža za obračun.
Koliko se dobija kroz porodičnu penziju
Kada neko ko je ostvario pravo na penziju premine, njegova porodica može imati pravo na tzv. porodičnu penziju. Visina zavisi od broja članova koji je koriste. Na primer, ako je samo jedan član porodice korisnik, dobija se 70% od penzije preminulog, dok četvoro i više članova mogu koristiti celokupan iznos (100%).
Šta se dešava ako je penzija suviše mala
U slučajevima kada izračunata penzija ispadne manja od zakonom propisanog minimuma, država garantuje isplatu tzv. najniže penzije, čiji iznos se određuje godišnje i zavisi od kategorije korisnika i broja godina staža. Takođe, građani koji primaju deo penzije iz inostranstva, a ukupan zbir im je manji od minimalnog domaćeg iznosa, mogu ostvariti doplatu do iznosa najniže penzije u Srbiji.
Koje zakone treba znati
Osnov za sve što se odnosi na penziju nalazi se u Zakonu o penzijskom i invalidskom osiguranju. On propisuje prava, obaveze i način obračuna. Dodatno, postoje i posebni zakoni koji određuju najniže iznose penzije, kao i zakon o radu koji nalaže obaveznu uplatu doprinosa.
Da li možete sami izračunati penziju
U principu – da, ali uz napomenu da je sistem dovoljno komplikovan da čak i najmanja greška može dati pogrešan rezultat. Najsigurnije je koristiti zvanični kalkulator PIO fonda, ukoliko je dostupan, ili tražiti obračun direktno u filijali. Ako znate svoj tačan lični koeficijent, broj godina staža i trenutnu vrednost opšteg boda, možete i sami okvirno izračunati svoju buduću penziju.
Šta ako neki period rada nije evidentiran?
Jedan od najčešćih problema nastaje kada građani otkriju da određeni period njihovog rada nije evidentiran u sistemu PIO fonda. To može biti zato što poslodavac nije uplatio doprinose, ili je uplaćivao nepravilno. U takvim slučajevima imate pravo da tražite proveru i reviziju. Najpre se prilaže dokumentacija – ugovori o radu, platne liste, rešenja, a po potrebi se uključuje i inspekcija rada. Ukoliko dokažete da ste radili, a doprinosi nisu uplaćeni – staž vam može biti naknadno priznat, ali sam obračun penzije se pomera sve dok se sve ne razjasni.
Koliko često se menja vrednost opšteg boda?
Opšti bod se menja jednom godišnje i usklađuje se sa prosečnom zaradom u zemlji. Što je prosečna plata viša, to će i vaša penzija potencijalno biti viša, pod uslovom da imate iznadprosečan lični koeficijent. Primera radi, ako je prethodne godine opšti bod bio 1.000 dinara, a ove godine naraste na 1.200 dinara – vaša već obračunata penzija se povećava u skladu s tim. Ovo je razlog zašto su stariji građani često nezadovoljni – jer su njihovi obračuni rađeni po mnogo nižim opštim bodovima nego što su danas.
Kako funkcioniše indeksacija penzija?
Da bi penzioneri mogli da prate rast troškova života, država sprovodi tzv. indeksaciju penzija – odnosno automatsko usklađivanje iznosa penzija s inflacijom i rastom plata. Od 2023. godine koristi se tzv. švajcarska formula – koja kombinuje 50% rasta plata i 50% inflacije. Ova metoda je uvedena kako bi penzije rasle uravnoteženo, i sa ekonomijom i sa cenama. Na primer, ako su plate porasle 10%, a inflacija 8%, penzije se uvećavaju za oko 9%.
Da li postoji razlika u penzionisanju po zanimanju?
Da, postoje određene razlike. Pripadnici vojske, policije, rudari, vatrogasci i druga zanimanja visokog rizika često imaju pravo na povoljnije uslove penzionisanja, uključujući raniji odlazak i uvećan staž. Na primer, rudarski rad pod zemljom se računa kao beneficirani staž – pa se jedna godina rada računa kao dve ili čak više godina penzijskog staža.
Penzijski sistem za samostalne delatnosti i frilensere
Građani koji su samostalni preduzetnici, paušalci ili frilenseri takođe imaju pravo na penziju, ali samo ako su se dobrovoljno osigurali i redovno plaćali doprinose. U njihovom slučaju, oni sami biraju osnovicu osiguranja – što znači da mogu birati koliko žele da uplaćuju. Međutim, niža uplata znači i manju penziju. Frilenseri koji nisu registrovani i ne plaćaju doprinose nemaju nikakvo pravo na penziju u Srbiji.
Da li možete primati penziju iz više zemalja?
Ako ste tokom karijere radili u više država – naročito u okviru bivše Jugoslavije, ili u zemljama s kojima Srbija ima potpisane međudržavne sporazume – možete ostvariti pravo na proporcionalnu penziju iz svake države. Svaka zemlja obračunava penziju za period kada ste radili tamo, po sopstvenim pravilima. U Srbiji se potom sabira ono što je iz inostranstva sa onim što dolazi iz domaćeg PIO fonda.
Šta ne ulazi u obračun?
Važno je znati da određene isplate koje ste dobijali tokom radnog veka ne ulaze u obračun ličnog koeficijenta. To uključuje: dnevnice, regres, topli obrok, bonuse koji nisu prijavljeni, i sve isplate „na ruke“ koje nisu evidentirane u obračunskim listama. Samo ono što je zvanično prijavljeno i oporezovano kao plata – ulazi u obračun. Zato je važno da se svaki deo zarade uredno evidentira – čak i kada deluje da „nije vredno“.
Pročitajte još i: 6 Veština koje će vam zauvek koristiti u životu.
