U najranijim zapisima, Saborna crkva u Sremskim Karlovcima, odnosno Katedralna crkva Svetog oca Nikolaja, spominje se u prvoj polovini 16. veka, iako se pretpostavlja da je podignuta još krajem 15. veka.
Turci su, nakon osvajanja Srema, 1521. godine srušili ovu crkvu i na njenom mestu sagradili džamiju, da bi, po oslobođenju Srema od turske vlasti, izgradnja sadašnjeg objekta bila započeta 1758. godine. Po projektima izrađenim u Beču, na inicijativu mitropolita Pavla Nenadovića, izgradnjom su rukovodili majstori Kosta Cincarin i nemac Johanes. Kupola je sazidana dve godine kasnije po projektu Zaharija Orfelina, a zapisi sačuvani u Eparhiji kažu da su iste godine, po projektu Zaharija Stevanovića Orfelina, pesnika, istoričara, bakroresca, grafera, kaligrafa, enologa i pravoslavnog teologa, zidani kupola i crkveni toranj.
Izgradnja Saborne crkve je završena 1762. godine.
Saborna crkva u Sremskim Karlovcima – ikonostas
Četiri godine kasnije, za izradu ikonostasa, Saborna crkva je angažovala poznatog novosadskog drvorezbara Arsenija Markovića, koji je svoj posao završio 1778. godine. Dve godine kasnije, ugovor za slikanje ikonostasa je sklopljen sa Teodorom DImitrijevićem Kračunom, jednim od najznačajnijih srpskih baroknih slikara 18. veka, i bečkim đakom Jakovom Orfelinom, sinovcem Zaharija Stevanovića Orfelina, i slikarem i ikonopiscem koji je oslikao ikonostase u petnaestak crkava i manastira Karlovačke mitropolije. Kračun je umro nepunih godinu dana nakon potpisivanja ugovora, stigavši da naslika samo praznične ikone i dveri na ikonostasu, a sve ostalo je oslikao Orfelin.
Saborna crkva je prvi put obnovljena 1811. godine, kada je dobila odlike neoklasicizma. Tačno sto godina kasnije, nakon što je u velikom požaru u Karlovcima stradao desni toranj i krov crkve, obnovljena je još jednom, na inicijativu tadašnjeg patrijarha Lukijana, kada je umesto barokne, dobila renesansnu fasadu. Crkva je, nastavljajući tradiciju stogodišnjih ciklusa obnove, objekat u Karlovcima poslednji put obnovila 2011. godine.
Saborna crkva Svetog Nikole je jednobrodna građevina sa polukružnom apsidom na istočnoj, i dva zvonika na zapadnoj strani. U unutrašnjosti, podeljena je na pet traveja. Ikonostas je pravo remek delo Kračunovog slikarstva i Orfelinovog talenta, dok je čuveni realista Paja Jovanović oslikao čak devet velikih ulja na platnu. Prema nepotvrđenom predanju, Jovanović je ovih devet slika uradio za crkvu Svetog Đorđa na Oplencu, ali se slike navodno nisu dopale kralju Petru Prvom, pa je slikar odučio da svoja dela pokloni sremskokarlovačkoj crkvi.
Saborna crkva u Sremskim Karlovcima se nalazi uz nekadašnje sedište Srpske patrijaršije, stari Patrijaršijski dvor, danas vladičanski dvor Sremske eparhije Srpske pravoslavne Crkve. Spomenikom kulture je proglašena još 1949. godine, a 1990. je kategorisana kao kulturno dobro od izuzetnog značaja.
Dodatne informacije o ovom značajnom pravoslavnom hramu potražite na sajtu Pravoslavne Eparhije Sremske.
Podcast verziju ovog sadržaja poslušajte ovde:
Pogledaj interaktivnu mapu koja prikazuje crkve koje smo obišli i fotografisali za virtuelnu multimedijalnu turu Najlepše crkve Vojvodine:
