Sandićeva kuća se nalazi u nizu dosta modernijih kuća i krovova na lokaciji Karađorđev trg u Zrenjaninu, u kome jedan krov i jedna kuća predstavljaju „uljeza“ već decenijama unazad. Reč je o tipičnom primerku panonske kuće, trščare, izgrađene 1790. godine. U to vreme, panonski stambeni objekti još uvek nisu imali trem, kao sastavni deo, već strehom natkriveni prostor bez stubova, tako da je ovaj objekat bio zaista redak očuvani primerak graditeljstva na ovim prostorima, sa kraja 18. veka.
Kao glavni građevinski materijal korišćen je naboj, a krov na dve vode, pokriven je trskom.
Ispod pomenute strehe, nalazilo se troje vrata kroz koja se dolazilo do ukupno pet prostorija u kući. Jedna od tih vrata vodila su u jedinu prostoriju koja je građena od cigle i oblepljena blatom, pa se pretpostavlja da je dozidana kasnije. Služila je kao štala. Još jedna zasebna prostorija, služila je kao ostava za hranu, piće i burad, a od tri preostale prostorije koje su spojene, dve sa strane korišćene su kao sobe, dok je centralna, sa otvorenim ognjištem, korišćena kao kuhinja.
Sa ulične strane, pored dva prozora sa uvučenim oknima, od 1967. godine stajala je ploča, na kojoj se moglo pročitati da se u ovoj kući rodio i živeo Aleksandar Sandić. Zbog činjenice da je u pitanju rodna kuća znamenite ličnosti i da je, iz graditeljskog ugla, značaj ovog stambenog objekta ogroman, Sandićeva kuća je stavljenapod zaštitu i kategorisana je kao Spomenik kulture od velikog značaja.
Informativna ploča na kući sa brojem 21, skinuta je u nekom trenutku, kuća ograđena žicom iz bezbednosnih razloga, a trščani krov, kog je godinama štitio samo najlon, potpuno se urušio.
Aleksandar Sandić rođen je 1836. godine u, tada, Velikom Bečkereku. Iako je najčuveniji kao pisar Vuka Stefanovića Karadžića, Sandić je, zahvaljujući stipendiji Matice srpske, studirao u Beču, gde je doktorirao filologiju i filozofiju. Upravo u Beču, upoznao je Vuka, čiji je lični sekretar bio za vreme trajanja studija. Ova saradnja nije dugo trajala, jer je Vuk ubrzo preminuo. Na opelu, upravo je Sandić održao posmrtni govor. Tokom života, više puta je pisao o njemu i nastojao da reformator srpskog jezika dobije slavu koju zaslužuje. Priča se da je u Sandićevoj kući, na Karađorđevom trgu u Zrenjaninu, boravio i sam Vuk Stefanović Karadžić.
Aleksandar Sandić bio je vrlo svestrana i aktivna ličnost. Poznat je i kao književnik, publicista, istoričar i jedan od onih koji su se najviše zalagali za očuvanje srpske kulture.
Ogroman doprinos dao je školstvu radeći kao profesor u Novosadskoj srpskoj velikoj gimnaziji, čak 33 godine, a autor je i Himne Svetom Savi, koja je neizbežan deo svakog obeležavanja školske slave.
Istoriju je zavoleo još kao dete, zahvaljujući majci, a dvadesetak godina kasnije postao je autor udžbenika iz istorije „Istorija sveta“. Reč je o najvažnijem udžbeniku na srpskom jeziku iz 19. veka.
U političkom svetu, Sandić je bio vrlo blizak sa Svetozarom Miletićem i član Srpske narodne slobodoumne stranke. Bečkerečki program bio je osnov za političke akcije Srba u Ugarskoj, a upravo taj program donet je na osnivačkoj konferenciji ove stranke u Velikom Bečkereku, na kojoj je važnu ulogu imao Sandić.
Kao predstavnik Miletićeve stranke, četiri puta bio je biran za poslanika narodno-crkvenih sabora u Sremskim Karlovcima.
Aleksandar Sandić preminuo je 1908. godine, a ni do dana današnjeg nije postignut dogovor oko obnove i očuvanja njegove rodne kuće. Konzervatorski radovi nikada nisu sprovedeni, pokušaji da se kuća zaštiti od vremenskih uslova nisu uspeli, tako da, na adresi Karađorđev Trg 21 u Zrenjaninu sada stoji ruševina. Spomen na ovu znamenitu ličnost Velikog Bečkereka čuva još njegova bista, postavljena u Karađorđevom parku, preko puta rodne kuće.
Obnova ili rušenje i izgradnja replike Sandićeve kuće dve su opcije koje se spominju u zrenjaninskim krugovima.
Galeriju fotografija pogledajte ovde:
Podcast verziju ovog sadržaja poslušajte ovde:
Pogledajte interaktivnu mapu koja prikazuje lokacije koje smo obišli i fotografisali za virtuelnu multimedijalnu turu Zaboravljeni spomenici kulture i istorije:
