Spomen-park Bubanj nalazi se u niškoj opštini Palilula, na prostranoj čistini, gde tri bedonske gromade čine deo spomen-kompleksa Bubanj. Ako uzmemo u obzir da su ovi spomenici podignuti u periodu nakon Drugog svetskog rata, potpuno je objašnjivo zašto su od betona i zašto su ogromni. Tri pesnice, visine 13,14 i 16 metara, svečano su otkrivene 1963. godine, na mestu na kome je tokom Drugog svetskog rata, život izgubilo na hiljade zatvorenika i logoraša. Spomen-park Bubanj je nastao u sećanje na straljane građane Niša i južne Srbije. Najpre je, 1950. godine, bio obeležen spomen-piramidom, da bi 13 godina kasnije, vajar Ivan Sabolić, podigao Tri pesnice. U kompleksu koji je uređen kao park, nalazi se memorijalna staza duga pola kilometra, kao i mermerni reljef dimenzija 23×2,5 metra koji se sastoji od pet kompozicija. Osim pesnica, ostale kompozicije predstavljaju „mašinu za ubijanje, vešanje i streljanje“, bunt naroda, kapitulaciju osvajača i pobedu.
Nemački fašisti su ovaj prostor, tokom rata, pretvorili u stratište gde su svakodnevno kamionima iz logora dovozili Srbe, Rome i Jevreje i tu ih streljali. Prema dostpunim podacima, između 1942. i 1944. godine, na ovom mestu, ubijeno je 10 hiljada logoraša i zatvorenika. Čitav kompleks presecaju rovovi u kojima su zakopavane streljane žrtve. Pre nego što su se Nemci povukli, rovovi su otkopavani i tela su spaljivana, kako bi se uništio svaki trag ovih zločina.
Nakon što je Drugi svetski rat završen, odavanje počasti silnim žrtvama u Nišu, počelo je postavljanjem kripta. Prvo spomen-obeležje bila je kamena piramida, postavljena 1950. godine. Tri godine kasnije, raspisan je konkurs za izgradnju spomenika. Na konkurs je stiglo 20 radova, ali i pored toga što su dva rada otkupljena, nijedan od njih nije stigao do realizacije. Drugi konkurs se raspisuje 1959. godine i od deset prispelih radova, u uži krug, odabrana su dva. Rad beogradskog arhitekte Mihajla Mitrovića i zagrebačkog vajara Ivana Sabolića. Odlukom žirija, odabran je Sabolićev rad, svečano otkriven 14. oktobra 1963. godine.
Tri pesnice su zapravo stilizovani geometrijski oblici, koji se dopunjuju i daju umetnički pečat čitavom kompleksu. One simbolizuju mušku, žensku i dečiju ruku koje prkose neprijatelju, jer su na ovom mestu stradale čitave porodice.
…Suncu oslobodili put: Spomen-park Bubanj
Tu ćete takođe naići i na stihove niškog pesnika Ivana Vučkovića koji glase – Iz krvi komunista i rodoljuba nicale su pesnice bunta i opomene, pesnice revolucije, pesnice slobode. Streljali su nas, ali nas nikada nisu ubili, nikada pokorili. Mi smo zgazili mrak i suncu oslobodili put.
Spomen-kompleks Bubanj, jedan je od mnogih koji se nalaze u čitavoj bivšoj Jugoslaviji i koji simbolizuju borbu protiv okupatora u Drugom svetskom ratu i odaju počast žrtvama.
Početkom sedamdesetih godina, stavljen je pod zaštitu države, a 1979. godine, odlukom Skupštine Srbije, proglašen je kulturnim dobrom od izuzetnog značaja. Originalnoj postavci kompleksa, 2004. godine, dodata je kapela sagrađena od stakla i metala, delo arhitekte Aleksandra Buđevca.
Osim istorijskog i kulturnog značaja koji ima ovaj park, tu je i njegovo prirodno bogatstvo. Reč je o najzelenijoj površini na teritoriji grada Niša. Samim tim, stanište je i velikog broja životinja. U parku je zabeleženo 37 vrsta ptica, među kojima veliki detlić, kreja, drozd pevač i ćuk.
S obzirom na to da govorimo o kombinaciji zelenila i betona, ne može se toliko govoriti o zapuštenosti ovog kompleksa, ali može o zaboravu. Na spomen-park Bubanj, ali i na sve njemu slične ne smemo zaboraviti, iz ljudskih, patriotskih i arhitektonskih razloga.
Tri pesnice, našle su se u Muzeju moderne umetnosti u Njujorku 2018. godine, na Izložbi jugoslovenske arhitekture u periodu od 1948. do 1980.
Galeriju fotografija pogledajte ovde:
Podcast verziju ovog sadržaja poslušajte ovde:
