Srednjovekovna crkva Arača

Na putu između Novog Bečeja i Novog Miloševa, sa glavnog na zemljani put skreću uglavnom traktori i poljoprivredne mašine. Sa leve i desne strane tog puta prostiru se nepregledne banatske njive, a kada nema mašina, čuje se samo vetar. Sve je tako mirno. Pet kilometara dalje, na blagom uzvišenju stoji Arača i svedoči o tome da tu, mira nije bilo.

Arača – virtuelna panorama (foto: 105.rs); Da rotiraš sliku, na računaru koristi miš, a na mobilnom uređaju pokrete prstima. Za zumiranje, koristi plus i minus u levom, a za prikaz u punoj veličini simbol u desnom donjem uglu slike

Srednjovekovna crkva Arača, odnosno ono što je od nje ostalo, sagrađena je, kako se pretpostavlja početkom 13. veka, dok se, kasnije u tom veku prvi put spominje u spisima u kojima stoji da je služila kao benediktanski manastir. Stručnjaci kažu da ovu tvrdnju dokazuju temelji sa severne strane. Crkva je trobrodna bazilika, građena je od cigle, i zbog toga je jedina građevina koja je opstala na ovom mestu. Delovi keramike koji su pronađeni oko crkve otkrili su postojanje naselja iz vremena neolita i eneolita, ali kako su objekti bili građeni od zemlje i busenja, od njih nije ostalo ništa. Bočni brodovi crkve bili su podeljeni sa tri masivna kamena stuba, povezana lukovima. Unutrašnjost crkve ima dvanaest poprečnih podela, polukružni krovni deo iznad oltara i zvonik visok 15 metara, za koji se pretpostavlja da je dozidan kasnije, u vreme kada je obnovu naredila Jelisaveta Anžujska, majka Ludviga Velikog, hrvatsko-ugarskog kralja. Karakteristika ovog dela su dvodelni prozori, pripada stilu gotike i još uvek stoji u istom stanju.

Osim opeke, u gradnji su korišćeni tesani kamen i mermer, što potvrđuje zaista ambiciozne planove graditelja za to vreme i ogroman značaj koji ova crkva ima u graditeljstvu. Iznad ulaza, nalazi se rozeta, kružni otvor, koji se u gradnji crkava koristi od perioda romanike. Rekonstrisana je 2014. godine, nakon što ju je nevreme oštetilo. Tada su dodati ručno klesani delovi koji su nedostajali, izrađeni onako kako su izgledali u originalu. Iznad nje se nalazi saracenski luk.

U unutrašnjosti hrama nalaze se romanički dekorativni elementi. Do danas sačuvan onaj koji prikazuje scenu Raspeća Hristovog sa prednje strane, dok su sa bočnih strana prikazana dva anđela.

Već smo spomenuli da je Arača doživela obnovu, kada je i dozidan visoki gotski zvonik. Obnova joj je bila potrebna jer su je 1280. godine opljačkali i spalili Kumani, nomadski narod turkijskog porekla. Najduže je bila u posedu Ugara, a 1417. godine, prešla je u ruke despota Stefana Lazarevića koji je posle poraza postao ugarski vazal. Od njega je Araču nasledio Đurađ Branković. Sredinom 16. veka pretvorena je u tvrđavu zbog odbrane od Turaka, ali je vrlo brzo i bez borbe predata neprijatelju. Turci su je, u svom maniru, na odlasku sa ovih prostora, spalili. Od tada nije obnavljana, a naselje koje je u vreme Stefana Lazarevića nastalo oko Arače, ostalo je potpuno prazno nakon što su, u 18. veku, Austrijanci uveli ogromne poreze. Nakon toga, seljaci iz okolnih mesta počeli su da razvlače ciglu i građu, a oko crkve počele su da se pojavljuju i rupe u zemlji koje su ostavljali oni koji su verovali da je oko crkve leži zakopano blago. Njega je navodno, još u 5. veku, zakopao Atila Bič Božiji. Da li ga je iko našao, ostalo je nepznato, ali ovo je svakako jedna od najpoznatijih legendi u vezi sa Aračom. Druga legenda kaže, da je u vreme trećeg krstaškog rata, na ovom mestu boravio i engleski kralj Ričard I Lavlje srce, koji je u Slanom Kopovu, današnjem ostatku Panonskog mora, lečio ratne rane lekovitim blatom. Legenda kaže i da je baš tu negde zakopao svoj štit sa zlatnim lavovima. Sa druge strane, stručnjaci kažu da se sa sigurnošću može tvrditi da je engleski kralj zaista boravio u okolini Arače.

Araču nisu rušili samo Turci, nomadi, pljačkaši i lovci na blago. U Banatu oduvek duvaju jaki vetrovi, a kako se ona nalazi na čistini i na blagom uzvišenju, vrlo često su je rušile snažne oluje. Baš u decembru 1863. godine, jaka oluja srušila je neke zidove i gornji deo zvonika.

Ono što je od srednjovekovne crkve ostalo, 1948. godine stavljeno je pod zaštitu države. Kategorisana je kao spomenik od izuzetnog značaja. Ipak, konzervatorski radovi su poslednji put rađeni početkom sedamdesetih godina prošlog veka. Prostor oko crkve se održava, postavljen je video nadzor, Araču obilaze domaći i strani turisti i putnici namernici. Zbog toga se može reći da nije baš potpuno zaboravljena. Turistička organizacija opštine Novi Bečej ju je uvrstila u top destinacije za turiste. Svake godine u junu organizuje se i srednjovekovni festival Arača, gde se oko ovih zidina okupe vitezovi i princeze. U želji da Araču ožive i pretvore je u zaista jedinstvenu turističku atrakciju, članovi udruženja za zaštitu starih običaja i kultura organizuju ovaj festival i prerušavaju se.

Trud i pokušaji postoje, ali bi bilo mnogo lakše u uspešnije uz podršku države, i finansijsku i svaku drugu. Takođe, bilo bi vrlo korisno, možda čak i obavezno, upoznati stanovništvo sa ovim istorijskim i kulturnim biserom, jer tragično mali broj ljudi u zemlji zna za njeno postojanje i njen značaj.

Arača, stara gotovo osam vekova definitivno je jedinstvena građevina u ovom delu Srbije, ali i Evrope, uz istorijske činjenice i legende, ima ogroman turistčki potencijal.

Galeriju fotografija pogledajte ovde:

1 of 30

Podcast verziju ovog sadržaja poslušajte ovde: